سرگذشت حاجی‌بابای اصفهانی

ترجمهٔ سرگذشت حاجی بابای اصفهانی که محصول سال‌های پختگی میرزا حبیب اصفهانی و متکی به تجربه‌های گذشتهٔ او به منظور کشف قابلیت‌های زبان فارسی است، یک ترجمهٔ متعارف نیست و در چارچوبِ تنگِ تعریفِ ترجمه نمی‌گنجد. ترجمهٔ سرگذشت حاجی بابای اصفهانی بازآفرینی یک اثر گمشده و تلاشی برای نوشتن یک رمان ایرانی – اولین رمان ایرانی – به دست یک نویسندهٔ ایرانی‌ست. زبان میرزا حبیب متکی‌ست به فارسی کهن و با اتکا به این پشتوانه است که زمینهٔ رهایی خودش را از بند زبان رسمی و مُنشیانهٔ قاجاری فراهم می‌کند. میرزا حبیب ایجاز و استحکام و وقار زبانش را به اسلاف خودش مدیون است و زبان او حلقهٔ پیوندی‌ست میان فارسی‌نویسی قرن ششم هجری با عصر ما. میرزا حبیب زبانی را که به دست مُنشیان بی‌مایه و ادیبان متظاهر قُلمبه‌سُلمبه‌نویس معاصرش به زبانِ الکنِ به بُن‌بست رسیده و دست و پا بسته‌ای تبدیل شده بود، به یک زبان زندهٔ داستان‌گو تبدیل کرد و با تسلطی که بر زبان گفتار زمانه‌اش داشت و با پیوند زدن این زبان به زبان نُهصدسالهٔ فارسی، به همنهادی رسید که در قالب رمان به خوبی جا می‌افتاد و جواب می‌داد. سرگذشت حاجی بابای اصفهانی برای اولین بار در سال ۱۹۰۵ میلادی در کلکته و از روی نسخهٔ دستنوشتهٔ شیخ احمد روحی کرمانی به چاپ رسید. ویرایش جدیدی که از این اثر به دست دارید اولین ویرایشی‌ست که براساس نسخهٔ دستنوشتهٔ خود میرزا حبیب اصفهانی به چاپ می‌رسد.