دیلماج

میرزا یوسف‌خان مستوفی مشهور به دیلماج در تاریخ چهره‌ی ناشناخته و رازآلودی است. عده‌ای تحسین و تمجیدش کرده‌اند: از آن دسته دلباختگان وطن بود که در راه حصول آزادی و پیشرفت مدنیت ایران سر از پا نمی‌شناخت و عده‌ای خوار و خفیفش داشته‌اند: «خیانتی نبود که نکرد و رذالتی نبود که بروز نداد.» اما این چهره‌ی پیچیده، در زندگی‌نامه‌ی خود نوشته‌اش بسیار بسیط و ساده است: «لکه‌ای بودم در آیینه‌ی وجود. به‌جا خواهم ماند یا نه، خود نمی‌دانم. اگر بمانم از این پس هر که به قصد دیدار خود در این آیینه نظر کند، یوسف دیلماج را خواهد دید.» حمیدرضا شاه‌آبادی در رمان خود، دیلماج شخصیت‌ها و حوادثی آفریده است که همه نام و رنگی از تاریخ و واقعیت دارند اما هیچ‌یک واقعی نیستند.